学好数理化 杀人灭口都不怕！ 十大经典美剧良心推荐
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mofers. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Donau is de op ein nao langste reveer van Europa, nao de Volga, en de langste binne de Europese Unie. Hae óntsprink in 't Zwarte Woud in Pruses nao de samevloojing van de Brigach en de Breg in Donaueschingen, str?imp oeaswaerts door Centraal- en Zuudoeas-Europa en m?ndj nao 2888 km in Roemeni? en Oekra?ne via de Donaudelta in de Zwarte Zie? oet. Stej wie Wene, Bratislava, Boedapes en Belgrado ligken aan de Donau.
Waordaafkóms
Zjuus wie in 't Nederlands en Limburgs hèt de rivier in 't Pruus Donau. Wiejer hèt t'r in 't Slowaaks Dunaj, in 't Hóngaars Duna, in 't Kroatisch Dunav, in 't Servisch en Bulgaars Дунав (Dunav), in 't Roemeens Dun?rea, in 't Oekra?ens Дунай (Doenaj) en in 't Ingelsj en Frans Danube. Dees name zeen allemaol aafgeliedj van 't Letiense Danuvius, de naam van 'ne Romeinse reveergod.
De Letiense naam geit den weer, zjuus wie die van anger revere es de Dnepr, Dnjestr, Donets en Don, tr?k op de Iraanse tale van de Scythe en Sarmate of op die van de Oeas-Europese Kelte. Omdet zoeawaal 't Iraans es 't Keltisch Indo-Europese tale zeen, velt 't waord stroum, det zoeawaal in 't Aadiraans (Avestisch) es in 't Keltisch Danu klónk en beide volksstamme toet de Don en Donau ware doorgedronge, zien zjuuste etymologie neet mit zekerheid te achterhaole.
Veur 1763 waas de Pruse naam Tonach en later ouch Donaw. De hujige oetgank au stamp van 't Germaanse ouwe (reveer), det in 't Nederlands nag herkinbaar is in de v??le revere die Aa heite.
Gesjiedenis
In de zevendjen ie?w v.Chr. vore de Grieke van de Zwarte Zie? stroumopwers de Donau op, nao 't passere van Tomis, 't hujige Constan?a. H??r ontdekkingsreis indigdje bie de Iezere Paort, wo de Donau inkele tie?ntalle kilometers lank door 'n nej revien str?imp en 't daodoor te geveerlik waerdje veur de Griekse sjeper om de reis veurt te zitte nao de zujelikke Karpaten en 't Servisch ertsgebergdje, aan de grens t?sse 't hujige Roemeni? en Servi?.
Van 't jaor 37 toet de regeringsperiode van keizer Valentinianus I (364-375) vormdje de Donau, vriewaal vanaaf de brón toet aan de mónjing, de natuurlikke noeardoeasgrens van 't Romeins Riek. Deze grens kindje echter inkele óngerbraekinge wie bie de Val van de Limes in 259. Tegeliek waas de reveer de vaarroute veur zoeawaal 't leger es veur de beveurraojing van de aan de stroum gelaenge nederzittinge.
De euverstaek van de Donau nao Daci? lukdje pas in 101 nao de boew van 'n br?k ter huuegdje van de stad Drobeta-Turnu Severin, kórtbie de Iezere Paort, en nao 't oetvechte van twie? veldslaag, in 102 en 106. De euverwinning op de Daci?rs, aangeveurdj door Decebalus, di-j de provincie Dacia ontstaon, die in 271 weer verlaore góng.
In de neugendje ie?w waas de Donau de trekroute van 't Aziatisch herdersvólk de Magyare, die halt hele in 't hujige Hongarije en dao mit de daoral gevestigdje Slavische bevólking ónger Stefanus I van Hongarije 't Hongaarse keuninkriek stichdje.
Ouch de Route Charlemagne, dae t?sse 1096 en 1099 tiedes d'n ie?ste kruutstoch gebroek waerdje door 't leger van Godfried van Bouillon, leep langs de Donau van Regensburg toet Belgrado. Zón 340 jaor later noom 't Ottomaans leger dezelfdje waeg mer in taengegesteldje richting. De Donau waas veur de T?rke de hoofroute veur de verplaatsing en beveurraojing van de truup tiedes h??r veldtoch door Zuudoeas-Europa. De reveer maakdje 't veur de Ottomane meugelik om snel veuroet te gaon en in 't jaor 1440 begós de belegering van Belgrado, zón 2000 km stroumopwers. De stad veel echter pas in 1521 en inkele jaore later, in 1526, veroverdje 't Ottomaans leger 't keuninkriek Hongarije bie d'n ie?ste Slaag bie Mohács. Aangezeen keuning Lodewijk II van Hongarije daorin omkwaam, waerdje Boheme en Slowakije (doe deile van Hongarije) door Ferdinand I, zwaoger van Lodewijk II, in 't Habsburgse Oosteriek ingelief. Hiemit waerdje de Donaumonarchie gebaore.
In 1529 bereikdje de T?rke de paorte van Wene, in 't hert van Centraal-Europa, mer waerdje dao verslage. Zoea waerdje de Ottomaanse opmars langs de Donau 'ne halt toe gerope en vanaaf de twie?dje slaag van Mohács, in 1687, verlaore die st?kske veur st?kske terrein en invlood. De geleidelikke T?rkse tr?ktrekking is groeatendeils tr?k te veure op Oosterieks-Hongaars initiatief, det zoea aan mach wón, ouchal waerdje 't tegeliekertied zelf oet 't Heilig Roeams Riek verdreve. Naeve Oosteriek bleef 't Ottomaans Riek dizzalneettemin ein van de veurnaamste politieke spelfigure op de Zuudoeas-Europese scène toet 't diffenetief verlees van de gebiede in de Balkan tiedes de R?ssisch-T?rkse Krieg (1768-1774) en de Balkankriege van 1912-1913. De Donau deendje zoea neet allein es militaire en commerci?le slaagaor mer ouch es politieke, culturele en religieuze grens t?sse 't Oeaste en 't Weste.
Verdraag
Achter de Twie?dje Waereldkrieg waerdje in 1946 'ne nuje regeling veur 't sjeepsverkie?r aangenómme, dae de oet 1921 stammendje Akkeurd van Paries mós vervange. Al lenj aan de Donau, behalve de verlezers Pruses en Oeasteriek, nomen in 1948 deil aan de Conferentie van Belgrado. Bie d'n óngerteikening van de euvereinkóms waerdje ouch beslis det Oeasteriek leid van de dao opgerichdje Donaucommissie móch waere. Door verzat van de Sovjets kós de Bóndsrepubliek Pruses pas in 1998 toetraeje toet de Commissie, bekans 50 jaor nao de Conferentie van Belgrado. Nag ?mmer regeltj de Donaucommissie de samewèrking t?sje de Donaulenj bie de sjeepsvaartj.
In 1994 waerdje door versjillendje lenj de Conventie tèr Besjèrming van de Donau aangenómme, waat liedje toet d'n óprichting van de Internationale Commissie tèr Besjèrming van de Donau. Dees organisatie focus zich op de verbaetering en besjèrming van 't laefmilieu in en róndj de Donau.
Cultuurgesjiedenis
De op ein nao groeatste reveer van Europa haet in de culture van zien overst??t v??l spaore achtergelaote. Naeve de talrieke saazje en legende h?bben ouch sjrievers zich op de Donau ge?nspireerdj, gaondje van Ovidius in de Aadheid toet Claudio Magris en Péter Esterházy aan 't ènj van de 20en ie?uw. Ouch in Jean Auel zie wèrk speeltj de reveer 'n groeate rol, en zów ziene naam aafgeliedj zeen van 'n modergoddin. Meh ziene belangriekste echo vindj de Donau in de muziek, mit de beroemdje Wie?nse wals van Johann Strauss jr., An der sch?nen blauen Donau op.314 es topp?ntj. Strauss jr. componeerdje ouch 'ne snelle polka Vom Donaustrande op.356 en de wals Donauweibchen op.427 nag es ode aan de Donau. Ziene collega Carl Ziehrer brach 5 aan de Donau gerelateerdje wèrke oet: de polka-mazurkas Donauweibchen op.46 en Donau-Nixe op.427; de mars Wacht an der Donau! op.385 en de walse Donausegen op.446 en Von der Donau-zur Spree op.552. Franz Lehár zien An der grauen Donau-Waltz (Donaulegende) reflecteertj de crisis worin Oeasteriek in 1918 zat: 't is 'ne wals in mineur.
Geografie
De Donau is de einige groeate Europese reveer dae in oeastelike richting str?imp. Nao 2888 km beriek t'r de Zwarte Zie? via de Donaudelta, in Roemeni? en Oekra?ne. In taengestèlling toet anger revere waere de kilometers van de Donau stroumópwaers geteldj: 't officieel nólp?ntj is de vuurtoeare van Sulina aan de Zwarte Zie?k?s. Aangezeen de Donau óntsprink in 't Zwarte Woud en oetmóndj in de Zwarte Zie?, wuuertj de reveer in de Pruse vólksmóndj ouch waal Schwarzer Fluss (Zwarte reveer) gen?mp.
Tie?n lenj h?bbe toegank toet de Donau, wovan d'r 4 slechs aan einen over lègke. Dit zeen Kroati?, Bulgarije, Moldavi? en Oekra?ne. Gedoerendje 1070,9 km, of 37% van de totale lingdje, deentj t'r es staotsgrèns.
De biedraag per landj toet 't debiet van de Donau is de vólgendje: Oeasteriek (22,1%), Roemeni? (17,6%), Pruses (14,5%), Servi? (11,3%), Bosni? en Herzegovina (8,8%), Kroati? (6,4%), Hóngarije (4,3%), Oekra?ne (4,3%), B?lgarije (3,7%), Sloveni? (3,1%), Slowakije (1,9%), Tsjechi? (1,2%) en Moldavi? (0,7%). Bosni? en Herzegovina, Sloveni? en Tsjechi? lègke zèlf neet aan de Donau.
| Aandeil van de Donaulenj | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Landj | Totaal aantal km | Linkerover | Rechterover | Beiden euver | |||
| km | % | km | % | km | % | ||
| Pruses | 687,00 | 687,0 | 24 | 658,6 | 23 | 658,6 | 36 |
| Oeasteriek | 357,50 | 321,5 | 11 | 357,5 | 12 | 321,5 | 18 |
| Slowakije | 172,06 | 172,1 | 6 | 22,5 | 1 | 22,5 | 1 |
| Hóngarije | 417,20 | 275,2 | 10 | 417,2 | 14 | 275,2 | 15 |
| Kroati? | 137,50 | 0,0 | 0 | 137,5 | 5 | 0,0 | 0 |
| Sèrvi? | 587,35 | 358,0 | 12 | 449,9 | 16 | 220,5 | 12 |
| Roemeni? | 1075,00 | 1020,5 | 35 | 374,1 | 13 | 319,6 | 18 |
| B?lgarije | 471,55 | 0,0 | 0 | 471,6 | 16 | 0,0 | 0 |
| Moldavi? | 0,57 | 0,6 | 0 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 |
| Oekra?ne | 53,94 | 53,9 | 2 | 0,0 | 0 | 0,0 | 0 |
| (Brón: Donaucommissie, Boedapes, jannewari 2000-mie?rt 2004) | |||||||
| Rechterover | Donau- kilometer |
Linkerover | ||
| Landj | Lingdje in km | Lingdje in km | Landj | |
Pruses 
|
658,6 | 2888,77 | 687,0 | Pruses
|
| 2230,20 | ||||
Oeasteriek 
|
357,5 | |||
| 2201,77 | ||||
| 321,5 | Oeasteriek
| |||
| 1880,26 | ||||
| 172,1 |  Slowakije
| |||
| 1872,70 | ||||
| Slowakije
|
22,5 | |||
| 1850,20 | ||||
Hóngarije 
|
417,2 | |||
| 1708,20 | ||||
| 275,2 | Hóngarije
| |||
| 1433,00 | ||||
Kroati? 
|
137,5 | 358,0 |  Sèrvi?
| |
| 1295,50 | ||||
| Sèrvi?
|
449,9 | |||
| 1075,00 | ||||
| 940,9 |  Roemeni?
| |||
| 845,65 | ||||
B?lgarije 
|
471,6 | |||
| 374,10 | ||||
| Roemeni?
|
374,1 | |||
| 134,14 | ||||
| 0,6 |  Moldavi?
| |||
| 133,57 | ||||
| 53,9 |  Oekra?ne
| |||
| 79,63 | ||||
| 79,6 | Roemeni?
| |||
| 0,00 | ||||
Stej
De Donau str?imp ónger mie? door de volgende groeate stej:
|
Zierevere
De Donau zelf str?imp door Pruses, Oosteriek, Slowakije, Hongarije, Kroati?, Servi?, B?lgarije, Roemeni?, Moldavi? en Oekra?ne, en zien zierevere breie dit stroumgebied nag wiejer oet mit Pole, Zwitserlandj, Tsjechi?, Sloveni?, Bosni? en Herzegovina, Montenegro, Macedoni? en Albani?. 't Donaubekke haet 'n totaal oppervlakdje van 795.686 km2.
De belangriekste zierevere van de Donau kómme van rechs, en den veural oet de Alpe. Sommige van dees zierevere zeen op zichzelf al belangrieke stroume. Zoeawaal in Tsjechi? es in Servi? is d'r 'ne ziereveer dae Morava hèt, mit dezelfdje etymologie. Van brón toet mónjing zeen de veurnaamste vertakkinge:
|
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
Pruses
De Donau óntsteit eigelik op 1,4 km tèn oeaste van Donaueschingen door de samevl?iing van twie? oet 't Zwarte Woud kómmendje reveerkes, de Brigach en de Breg. Te Donaueschingen zèlf is d'r ouch nag 'ne "Donaubrón", zoeadet t'r 3 Donaubrónne zeen. De brón van de Breg bie Furtwangen geldj óngert?sje es officieel ómdet 't 't wieds eweg is vanne mónjing.
De watersjeiding mit de Rien verl?p zie?r grillig, waat veur e belangriek deil samehank mit de óntwikkelingsgesjiedenis van beide revere. De stroumgebiede in Zuudpruses griepe op versjillende plaatse inein.
Van de brón toet aan de Oeasteriekse grens lègk de Donau in Pruses 687 km aaf en is daomit de op twie? nao groeatste reveer van 't landj. Aan zien overs lègke groeate stej wie Tuttlingen, Sigmaringen, Ulm, Neu-Ulm, Ingolstadt, Regensburg, Straubing en Passau. Vanaaf Kelheim wuuertj de reveer bevaarbaar.
Rechse zierevere zeen:
- de Iller, in Neu-Ulm
- de Lech, bie Marxheim (tèn oeaste van Donauw?rth)
- de Isar, bie Deggendorf
- de Inn, in Passau
Linkse zierevere zeen:
- de W?rnitz, in Donauw?rth
- de Altmühl, nao Kelheim
- de Naab en de Regen bie Regensburg
'n Bekèndje zin is Iller, Isar, Lech und Inn flie?en rechts zur Donau hin; W?rnitz, Altmühl, Naab und Regen kommen ihr entgegen. Daomit waere in 't ie?ste deil van deze riem mitein de belangriekste zierevere vern?mp. Zelfs de groeatste linkerziereveer, de Naab, brink mit 40 m/s mer half zoeav??l water aan es de kleinste rechterziereveer, de Iller. Ouch mónje talrieke kleinder ziereveerkes oet in de Donau, wie de Ri?, de Roth, de Gro?e Lauter, de Blau, de Günz, de Brenz, de Mindel, de Zusam, de Schmutter, de Paar, de Abens, de Gro?e Laber, de Vils of Ilz, de Erlau en de Ranna.
T?sjen Immendingen en Tuttlingen verluus de reveer in de Donauversickerung zoeav??l water in de karsgebiede det ze gemiddeldj 77 daag per jaor druuegvèltj. Dit water vl?itj óngergrónds euver 'ne aafstandj van 11 kilometer óm tr?k aan de oppervlakte te kómme es Aachquelle. Deze vl?it aaf nao 't Bodenmaer, zoeadet 't water van de Donau zoeawaal in de Zwarte Zie? es in de Noeardjzie? terechk?mp.
In Passau mónje van links ie?st de Ilz en e bietje wiejer van rechs de Inn in de Donau oet. 't Alpewater van de Inn is greun, det van de Donau blauw en 't oet moerasgebiede kómmendje water van de Ilz zwart, wodoor de Donau nag e st?k nao de samevl?iing die drie kleure oetsleit. 't Vèltj op wie strang 't greun water van de Inn det van de Donau kleurtj. Naeve 't soms zie?r groeate debiet van de Inn, hank dit veurnamelik same mit 't groeate versjil in deepdje t?sje de twie? revere (Inn: 1,90 maeter, Donau: 6,80 maeter). De Inn bevat denwaal op jaorgemiddeldje zon 5% mie? water es de Donau zelf. Dit h?idzakelik door 't sterk hoeagwater van de Inn tiedes 't d?iseizoen in de berg, terwiel de Donau 'n dudelik constanter debiet aanwies – 't brink gedoerendje de meiste tied per jaor (zeve maondje, oktober toet april) mie? water mit zich.
Belangrieke boewwèrke langs de Pruse Donau zeen in 't biez?njer de aersabdie Beuron (Erzabtei Beuron), 't slot van 't vorstegeslach Hohenzollern in Sigmaringen, de gotische Munster van Ulm (Ulmer Münster) mit de hoeagste kèrktore tèr waereldj (161,6 m), de kórt aan de over gelaenge Weltenburgabdie (Abtei Weltenburg) en de Bevriedingshalle (Befreiungshalle), beide in de buurt van Kelheim, de Stein Br?gk (Steinerne Brücke) en Sint-Petersdom in Regensburg en 't Walhalla bie Donaustauf.
Oeasteriek
Gein inkel landj wuuertj zoea sterk mit de Donau geassocieerd es Oeasteriek. Dit k?mp ónger mie? door de bekindje wals An der sch?nen blauen Donau (door Johann Strauss jr.) en de bienaam Donaumonarchie veur de Oeasteriek-Hóngaarse dóbbelmonarchie, aangezeen de Donau euver 1300 km door 't destiedse gróndjgebied str?imdje. In 't hujig Oeasteriek blief dao slechs zon 350 km van euver en zoea is 't landj gezak toet óp de 6e plaats in 't rieke van de veurnaamste Donaulenj. Desalneettemin watertj bao 't gans gróndjgebied aaf in de Donau (en d?s ouch in de Zwarte Zie?). Inkel de deilstaot Vorarlberg watertj groeatedeils aaf in de Rien (nao de Noeardjzie?), e zie?r klein gebied in de noeardjwèshook van Neder-Oeasteriek (Waldviertel) in de Lainsitz (< Moldau < Elbe < Noeardjzie?) en e nag kleinder deil van Opper-Oeasteriek (Mühlviertel) in de Moldau.
óngeveer halfwaeg t?sje 't Pruse Passau en 't Oeasteriekse Linz lègk de Schl?gener Schlinge, 'ne meander dae de Donau kórt rechsómkie?r deit make. 'n 70-tal km nao de Pruse grens lègk aan beide overs den Linz, de derde groeatste stad van 't landj.
Veurbie Mauthausen, Enns (wo de gelieknamige ziereveer oetmóndj) en Grein (wo de Donau zie deepste p?ntj aanwies in Oeasteriek), bereik de reveer nao óngeveer 90 km de stad Melk mit zien bekèndje abdie. Vervólges str?imp t'r amper 35 km door ein van de sjoeanste Donauvalleie, de Wachau, die van Dürnstein toet Krems an der Donau reik. Dit gebied steit geklasseerdj es UNESCO-Waerelderfgood. Aansloetendj doorkruuts t'r de Tullnerfeldvlakdje.
't Is al bao aan de Slowaakse grens det de Donau door de h?idstad Wie?ne str?imp. Wie?ne waas gedoerendjen ie?uwe de groeatste en belangriekste van al Donaustej, meh mót dees óngersjeiding óngert?sje mit Boedapes en Belgrado deile. De reveer maakdje van de stad e veurnaom hanjelscentrum, en toet op vandaag is de Donau 'n belangrieke hanjelsroute t?sje 't veurmalig Oeasblok en Wès-Europa. d'r Waere ingenieuze wèrke oetgeveurdj óm de gevólge van euverstrouminge in Wie?ne te bepèrke.
Belangrieke rechterzierevere zeen:
- de Traun, in Linz
- de Enns, bie Enns
- de Ybbs, bie Ybbs an der Donau
- de Traisen, bie Altenw?rth
- de Wien (Wienfluss), te Wie?ne
- de Schwechat, tèn oeaste van Mannw?rth
Van links kómme:
- de Aist, bie Schwertberg
- de Kamp, bie Krems an der Donau
In Oeasteriek lègke elf waterkrachcentrales op de Donau. De Internationale Commissie ter Besjerming van de Donau (Internationale Kommission zum Schutz der Donau) haet h??r zetel in Wie?ne en haet es óngerwerp de besjerming van 't laefmilieu van 't Donaubekke.
Slowakije
Wo de Morava in de Donau (Dunaj) oetmóndj, geit de Donau, nao hie?l ef de Oeasterieks-Slowaakse grens gevormp te h?bbe, Slowakije binne. Slech e 45-tal km nao Wie?ne lègk op de linkerover de Slowaakse h?idstad Bratislava, mit moderne oetbreidinge aan de euverkantj. Achter Bratislava vormp t'r de grens mit Hóngarije.
ómdet de Donau ?mmer de Slowaakse zuudgrens vólg (oetgez?njerdj in Bratislava), kómme alle Slowaakse zierevere van links. De veurnaomste daovan zeen:
- de Morava (Pruus: March), dae ie?s de de Oeasterieks-Tsjechische en daonao de Oeasterieks-Slowaakse grens vormp toet t'r in Devín oetmóndj in de Donau, mit aan de euverkantj Hainburg in Oeasteriek. De Donau str?imp den ef gans door Slowaaks gróndjgebied.
- de Váh (Pruus: Waag, Hóngaars: Vág), de lankste Slowaakse stroum, in Komárno, e centrum van de Hóngaarse minderheid in Slowakije, mit aan de euverkantj de Hóngaarse stad Komárom. De twie? stadsdeile waere gesjeide wen de Donau in 1921 de Slowaaks-Hóngaarse grens waerdje.
- de Hron (Pruus: Gran), in ?túrovo, mit aan de euverkantj de Hóngaarse stad Esztergom.
- de Ipe? (Pruus: Eipel, Hóngaars: Ipoly), dae gedoerendje 140 km de noeardjoeastelike Slowaaks-Hóngaarse grens vormp, toet t'r in 't kleinder stedje Ch?aba oetmóndj in de Donau, mit aan de euverkantj van de Ipe? 't Hóngaarse Szob (t?sje Esztergom en Vác, 't begin van de Donaukneen).
Hóngarije
Nao de mónjing van de Ipe? (Hóngaars: Ipoly) verleut de Donau (Duna) bie Szob de Slowaakse grens en waere beide overe Hongaars. Kórt daoróp dwinge de B?rzs?ny- en Pilisberg de reveer in 'ne rechheukige bóch nao 't zuje óm zoea de fameuze Donaukneen bie Visegrád (Pruus: Plintenburg) te vorme. Zoea óngerbrèk t'r zeine loup van wès nao oeas óm 500 km strik nao 't zuje te vl?jje.
Nao zoea 40 km str?imp de Donau door de Hongaarse h?idstad Boedapes, die mit zie 1,8 miljoen inwoeaners de allergroeatste stad aan de loop vanne Donau is. Hie verleut t'r den 't Hongaars middelgebergdje en geit t'r de Groeate Hongaarse Leegvlakdje]] (Hongaars: (Nagy-)Alf?ld) binne, wovan d'r de wèstelike grens vormp. De reveer is inmiddels zoea breid det veurbie Boedapes nammeh twie? br?gke zeen. Nao talrieke kleinder stej wie Dunaújváros (Donauneustadt), Baja (Frankenstadt), Paks (Paksch) en Kalocsa (Kollotschau) verleut de Donau kórt nao Mohács Hongarije en vormp wiejer de grens t?sje Kroati? en Sèrvi?.
Belangrieke zierevere (al van rechs) die in Hongarije oetmónje zeen:
- de Leitha (Hongaars: Lajta), dae toet 1921 de grens t?sjen Cisleithani? en Transleithani? en later respectievelik Oeasteriek en Hongarije vormdje. Hae k?mp in Gy?r de (zesdje stad van Hongarije) van links mit de Rába same.
- de Rába (Pruus: Raab), k?mp bie Gy?r same mit de Leitha óm de Mosoni Duna te vorme en zoea 15 km wiejer oet te mónje in de Donau.
- de Sió, de aafveur van 't Balatonmaer, dae inkel kilomaeters tèn oeaste van Szekszárd oetmóndj in de Donau.
De Donaucommissie haet ziene zetel in Boedapes.
Kroati?
Mit 'n totaal lingdje van 137 km haet Kroati? nao Moldavi? en Oekra?ne 't kleinste st?k Donau (Dunav) óp zie gróndjgebied. Dae str?imp óp 't drielanjep?ntj veurbie Mohács mit Hongarije en Sèrvi? bie Batina 't landj binne en vormp vandao-oet de natuurlike grens t?sjen Kroati? en Sèrvi?.
De belangriekste Kroatische stad aan de Donau is Vukovar (Pruus: Wulkoburg). 't Leep tiedes de krieg mit Sèrvi? zwaor sjaaj óp.
Aangezeen de Donau ?mmer óp grens l?p, kinne Kroatische zierevere allein van rechs kómme. De belangriekste is de Drau (Kroatisch: Drava), nao de Tisza de twie?dslankste ziereveer van de Donau, dae zoea 20 km veur zien mónjing door Osijek (de veerdje stad van 't landj) passeertj.
Sèrvi?
Vanaaf Bezdan (taengeneuver 't Kroatische Batina), zjuus veurbie de grènsj mit Hóngarije, v?rmp de Donau (Дунав) de noeardj-zuudgrènsj t?sje Kroati? (rèchterover) en Servi? (linkerover). Zoea 25 km wiejer lègk ane Sèrvische kantj de havestad Apatin, die toet de Twie?dje Waereldkrieg bao oetsloetendj door "Donauzwaben" (in de 18en ie?w ge?mmigreerdje Pruse) bevólk waas en toet den Abthausen hoot. Bie Vukovar in Kroati? n?mp t'r zien traditioneel zuudoeastelike stroumrichting, wovan d'r sins de Donaukneen in 't noearje van Hóngarije waas aafgeweke, wie?r aan en geit get wiejer bie Ba?ka Palanka Sèrvi? in.
Wiejer stroumaafwers passeertj de Donau Novi Sad (Нови Сад), de óp ein nao groeatste stad van 't landj, wo in 1999 tiedes NAVO-bombardemènte tiedes de Kosovokrieg alsdrie de br?gke verlaore gónge. De zès daorópvólgendje jaore verleep 't verkie?r t?sje beide stadsdeile via 'n pontonbr?gk. Aangezeen die meh drie kie?r per waek waerdje ge??pendj, waas dit de belangriekste hindernès veur 't sjeepsverkie?r óp de Donau. Sins de hèr??pening van de Vrieheidsbr?gk óp 11 oktoeaber 2005 is de reveer wie?r óngehinderdj bevaarber.
75 km wiejer bereik de Donau ein vanne aajste nederzèttinge aan zien overe, Belgrado. Al 7000 jaor bewoeandj, en noe mit 1,7 miljoen inwoeaners achter Boedapes en Wie?ne de óp twie? nao groeatste Donaustad. De kèrn van de stad wuuertj gevórmp door de imposante Kalemegdanvèsting óp 'n rots aan de mónjing van de Sava.
Den str?imp t'r veurbie de rewien van de vèsting Golubac en geit den door de Iezere Paort (Гвоздена). Vervólges v?rmp t'r de grènsj t?sje Sèrvi? en Roemeni? toet de Djerdap-stuujdam. Aan Sèrvische kantj lègk 't Nationaal Park Djerdap (sins 1974, 63.608 ha).
Linkerzierevere zeen:
- de Tisza (Pruus: Thei?, Sèrvisch: Тиса), de veurnaamste ziereveer van de Donau en na deze óp ein nao groeatste reveer van Hóngarije en Sèrvi?. Hae móndj oet bie Titel, halfwaeg t?sje Novi Sad en Belgrado, in Centraal-Vojvodina in Sèrvi?.
- de Timi? (Тамиш), in de industriestad Pan?evo (Панчево), zjuus veurbie Belgrado.
Rèchterzierevere zeen:
- de Sava, in Belgrado.
- de Morava, bie Smederevo (Смедерево), halfwaeg t?sje Belgrado en de Roemeense grènsj.
- de Timok, 'n klein reveerke det de lèste 15 km veur zien mónjing de grènsj t?sje Sèrvi? en B?lgarije v?rmp, en d?s óp 't drielanjep?ntj mit Roemeni? bie Prahovo, oetmóndj in de Donau.
B?lgarije
De Donau markeertj gedoerendje 500 km de noeardgrens van B?lgarije (rechterover) mit Roemeni? (linkerover). d'r Lègk mer ein br?gk, die sins 1954 de groeatste B?lgaarse Donaustad Roese verbindj mit 't Roemeense Giurgiu. óndanks 't lank st?k langs de grens en óndanks 't feit det t'r de einig bevaarbere reveer van 't landj is, haet de Donau veur B?lgarije euver 't algemein slechs economische beteikenis veure lokaal hanjelsvlaot. Dit k?mp door de lègking in 't d?nbevólkdje, oeters noearje van 't landj.
Van de 12 Donauhaves óp B?lgaars gróndjgebied zeen de belangriekste die van Vidin, Lom, Orjachovo, Nikopol, Svi?tov, Roese en Silistra. In Svi?tov beriek de Donau 't zudelikste p?ntj van ziene loup. Dao rich t'r zich weer waat richting noeardjoeaste en verleut zoea 200 km wiejer B?lgarije bie Silistra.
Doordet de Donau de noeardjgrens van B?lgarije vormp, kómme alle zierevere die d'r oetmónje van rechs. De belangriekste zeen:
Roemeni?
Mit 1075 km, 'n dèrdje van de totaal lingdje van de Donau, is Roemeni? van wied oet 't belangriekste Donaulandj. Bie 't aankómmen oet Sèrvi? str?imp t'r langs de grènsj in zuudwèstelike richting door 't Banatgebergdje, 'nen oetlouper van de Transsylvanische Alpe. Veurbie Or?ova str?imp t'r door de bekèndje Iezere Paort, die toet de damwèrke in de jaore '70 't gevie?rlikste st?k van de Donau waas. Daorachter lègk de stad Drobeta-Turnu Severin. Den maak de reveer 'n bóch nao 't zuje en passeertj Gruia, Pristol, Cetate en Calafat. Vervólges rich t'r zich wie?r nao 't oeaste en v?rmp gedoerendje 500 km de grènsj mit B?lgarije.
Zoea str?imp t'r door de stej D?buleni, Corabia (mit aan de euverkantj de mónjing van de Iskar), Turnu M?gurele, Zimnicea (mit aan de euverkantj de mónjing van de Jantra), Giurgiu (mit aan de euverkantj 't B?lgaarsje Roese), Olteni?a, wo de Arge? oetmóndj, en C?l?ra?i (óp zietak). Hiej maak de Donau 'ne bóch nao 't noearje en v?rmp de wèstelike grènsj van de Dobroedzja. Hae str?imp door Cernavod?, Topalu, Har?ova, Giurgeni en Gropeni en later langs de binnehaves van Br?ila en Gala?i. Zoea 15 km wiejer maak t'r 'ne lèsten bóch nao 't oeaste en v?rmp de grènsj mit Oekra?ne wo d'r nag door Tulcea en Pardina str?imp veur d'r zich vertak in de Donaudelta, e zie?r waersvól natuurgebied. De noeardelikste erm daovan blief es grènsj dene.
Alle Roemeense zierevere van belang kómme van links. Dit zeen:
- de Jiu, móndj e paar kilomaeter stroumópwers van 't B?lgaarsje Orjachovo (Оряхово), det aan de angeren over lègk, oet in de Donau.
- de Olt, móndj oet bie Turnu M?gurele, mit aan de euverkantj Nikopol in B?lgarije.
- de Arge?, dae bie Olteni?a oetmóndj in de Donau. Hae vereinig zich zoea 15 km ie?der bie 't d?rpke Bude?ti mit de Dambovi?a, dae door Boekares str?imp.
- de Ialomi?a, zjuus veurbie Har?ova, zoea 65 km veur de stad Br?ila.
- de Siret, dae kórt veur Gala?i oetmóndj in de Donau. Nao de Proet is de Siret de veurnaamste reveer van de Roemeense provincie Moldavi?.
- de Proet, mit zie 953 km de óp ein nao langste ziereveer van de Donau. De Proet v?rmp de ganse oeasgrènsj van Roemeni? mit Moldavi?. De mónjing bevindj zich 10 km tèn oeaste van Gala?i, 'n belangrieke binnehave.
Moldavi?
Van al overstate haet Moldavi? wiedoet 't kleinste st?k Donau (Dun?rea). Hae str?imp 't landj binne nao de mónjing van de Proet bie 't Moldavisch grensd?rp Giurgiule?ti, in 't zudeliks p?ntj van 't landj. Oorspronkelik doerdje dit slechs 340 maeter, waar 't neet det Oekra?ne bie 'n gróndjoetwisseling in 1999 Moldavi? 230 maeter extra aanbood en zoea 't totaal Moldavisch st?k op 570 maeter brach. 't Landjómslaote Moldavi? maak van de gelegeheid gebroek óm d'r 'n have te boewe en zoea zien aafhankelikheid van anger lenj te verkleine. De boew van 'ne aoljeterminal begós in 1996 en waerdje aafgewerk in 2006.
De Proet is de einige Moldavische ziereveer en vormp de ganse oeasgrens mit Roemeni?.
Oekra?ne
Naodet de Donau (Дунай /Dunay) Moldavi? verleut, splits t'r zich nao de Roemeense stad Tulcea in drie tek. De noeardjelikste, de Chilia, vormp de grens t?sje Roemeni? en Oekra?ne en is ouch de belangriekste aafwatering; 63% van 't water str?imp d'rdoor nao de Zwarte Zie?. De veurnaomste Oekra?ense stej aan de Donau zeen Izmajil (?зма?л), Kilia (К?л?я) en Vilkovo (В?лкове). Nao Kilia is de Chiliatak gen?mp. De anger twie? tek, de Sulina?rm en Sfantu Gheorghetak stroume door Roemeni?.
In Vilkovo begintj 't controversieel Bystrojekanaal, det 'n snel verbinjing (бистрий /bystryj = "snel" in 't Oekra?ens) mós lègke t?sje de Donau en de Zwarte Zie?. Dae vaarwaeg zów den gans ónger Oekra?ense controle lègke en de sjeepvaartkóste dr?kke. ónger internationale dr?k waerdje de planne in juni 2005 tiedelik stilgelag. 't Projek zów groeate ecologische sjaaj toebringe in de 800.000 ha groeate Donaudelta, wovan zon 120.000 ha Oekra?ens is.
Donaudelta
De Donaudelta (Delta Dun?rii in 't Roemeens) is mit 'n oppervlakdje van 3446 km2 de groeatste Europese reveerdelta. De delta bevindj zich groeatendeils in Dobroedzja, Roemeni?; 'n kleiner deil lik in Odes'ka oblast', Oekra?ne. 't Gebied is riek aan bosse, maere, moerasse en dune, mit str?imkes en geule die oetmónje in de Zwarte Zie?. Mie?r es 1200 versjillende plante, 300 saorte veugel en 45 saortn zeutwatervisse kómme d'r veur. 't Gebied is 'ne belangrieke trekhalte en br?iplaats veur veugel.
De delta is óngerdeil van 't Miens en Biosfeerprogramma van de UNESCO en steit op de Waerelderfgoodlies. Ongeveer 2733 km2 natuurgebied wuuertj besjermp en mie?dere kwetsbare st?kke zeen geslaote veur 't publiek.
d'r Wone ongeveer 15.000 miense, die door de visserie en de landjboew in h??r laevesóngerhaaj waere veurzeen. Hiebie wuuertj gebroekgemaak van traditionele houtere kajaks. 't Euverdeil van de inwoners zeen Roemene mer d'r is ouch 'ne omvangrieke gemeinsjap van Lipovane. Dit zeen afstammelinge van Russe die de Aaje Rite aanhónge en in 1772 vl?chte veur 't regime van tsaar Peter de Grote om godsdeenstige vervolging te veurkómme. 't Belangriekste centrum van Lipovaanse gemeinsjap in 't Oekra?ense deil van de Donaudelta is Vilkove.
Eder jaor wuuertj de delta 40 maeter breier, es gevolg van 't alluvium det door de Donau langs de reveer wuuertj gedeponeerdj. Dit maak de delta oeters dynamisch.
Economie
Sjeepvaart
Vanaaf Kelheim, efkes veur Regensburg, op bao 500 km van ziene brón, wuuertj de Donau de kómmendje 2415 km toet aan ziene mónjing bevaarber. De ??pening van 't Rien-Main-Donaukanaal in 1992 beteikendje 'ne nuje stimulans veur de sjeepvaartj. d'r ??pendje zich ?mmers 'ne nuje vaarroute van de Noeardzie?, via de Rien en de Main, mit de Zwarte Zie?. Zoea waerdje haves en industriegebiede es Rotterdam, Antjwèrpe en 't Roergebied mit Zuudoeas-Europa verbónjen. Ouch waerdje in 1984 't 64 km lank Donau-Zwarte Zie?kanaal ge??pendj, wodoor me neet mie? door de Donaudelta hoof te varen óm de Zwarte Zie? te bereike, meh 350 km kin aafsnieje.
Veur 't varen op de Donau is d'r 'n apaart Donaupatent nuuedig. Dit wuuertj allein verkrege nao 't aaflègke van 'n exame det deper ingeit op óndeepdje, plaatse, str?iminge e.d. Nao ??pening van 't Main-Donaukanaal haet de Belgische cartograaf (en aadsjipper) Pierre Verberght de gehele Donau in kaart gebrach veur de sjeepvaartj. Dees kaarte waeren op hie?l v??l sjeper gebroek.
Vanoet Nederlandj wuuertj d'r v??l èrs, vie?voor, magnesiet en zaat nao de Donau gebrach. En den veural nao Pruses, Oeasteriek en Hongarije. Vanoet dees lenj kómme d'r weer v??l landjboewproducte tr?gk wie ma?s, zónnebloompitte, gèrs, kuuelzaod e.d.
E binnensjeep haet óngeveer 14 vaardaag nuuedig van Rotterdam nao Boedapes. Dit is aafhankelik van waterstenj.
Van de Donau is 't Pruse gedeildje èrg slech bevaarber. Dit veural op 't trajek Straubing - Vilshofen. (graofwaeg t?sje Regensburg en Passau) Dit gedeildje zów wiejer gekanaliseerdj mótte waere door sluus, zoeadet d'r 'ne gegarandeerdje deepgank gerealiseerdj wuuertj. Allein haje milieubewaeginge dit veuresnag mit succes taenge. Gevólg is waal det v??l verveur op dit trajel euver de waeg geit.
Daonaeve zeen d'r op e taal aan toeristisch interessante trajecte van de Donau ouch passageersdeenste en cruisevaarte, wie Passau-Wenen-Boedapest.
Waat betr?f de Donausjeepvaartj, wuuertj de reveer opgedeildj in drie deiler:
- de Hoeage Donau van Kelheim toet Komárom
- de Midde Donau van Komárom toet Drobeta-Turnu Severin
- de Lege Donau van Drobeta-Turnu Severin toet de mónjing
Visserie
De Donau is oeters riek aan vis. In de Donau kin karper, zalm en steur gevónje waere. Ouch zeen d'r genóg anger saorte, wie maerval. d'r Wuuertj ouch v??l in de zierevere van de Donau gevis, wie in de Tisza of de maerkes d'rnaeve. In Roemeni? speeltj de Donauvisserie 'n erg belangrieke rol. In de Donaudelta is d'r vis in euvervlooj. Veur de Lipovane die in de Donaudelta laeve is de visvangs h??r einige brón van inkóms.
Toerisme
Naeve vistoerisme, zeen d'r ouch campings, hotels of vankantiewoninge aan de Donau mit anger doele. d'r Zeen versjillende fietsroutes in Midde-Europa, worónger de Donauraadwaeg of Donauroute. Dees route is 950 km lank en l?p aan waerszieje van de Donau. d'r Zeen zelfs speciale "fietshotels" aangelag. Op de grens mit Servi? en Roemeni? is t'r de Iezere Paort. De Iezere Paort is 'n kloufdaal van de Donau det in rume zin 'n trajek van 134 km lingdje omvat. d'r Waere vaartochte georganiseerdj in de Iezere Paort. Ouch de Donaudelta is hie?l toeristisch. Me k?mp t'r veur vaartochte of de visserie.
Donaueschingen is ouch 'n v??lbezóchdje plaats vanwaenge de samevloojing van de twie? 'Donaubrónne'.
Fotogalerie
-
De brón van de Breg, brónreveer van de Donau, Pruses -
De brón van de Brigach, brónreveer van de Donau, Pruses -
De Donau in Tuttlingen, Pruses -
De Donauversickerung, Pruses -
De Donau bie Beuron, Pruses -
De Schl?gener Schlinge, Oeasteriek -
De Wachau, Oeasteriek -
De Wachau bie Spitz, Oeasteriek -
Iesóphouping in Wie?ne, Oeasteriek -
De Donau en de Nuje Donau in Wie?ne, Oeasteriek -
De nuuj br?gk in Bratislava, Slowakije -
Patince, óp de grènsj t?sje Slowakije en Hóngarije -
-
-
De Kleine Donau in Esztergom, Hóngarije -
De Donau bie Novi Sad, Sèrvi? -
-
Stuujdam bie de Iezere Paort, Roemeni? -
't Donau-Zwarte Zie?kanaal, Roemeni? -
De Donau in Vilkovo, Oekra?ne
.jpg)
Brónne
- Veurnamelik de Nederlandjse wikipedia en in minder maote ouch de Ingelsje wikipedia.